Wat voor organisatie is het waterschap eigenlijk?
Je komt te werken bij Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden, één van de waterschappen die Nederland rijk is. Maar wat is dat eigenlijk voor organisatie, een waterschap? Na het lezen van dit artikel ben je helemaal bij en kun je het zelf vertellen op de verjaardag van je buurvrouw!
Ons land kent verschillende soorten overheden. Het bekendst is het Rijk, met als boegbeeld onze regering. Onder het Rijk vallen onder meer ministeries en agentschappen zoals de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit. Verder hebben we de twaalf provincies, de ongeveer 350 gemeenten en natuurlijk de waterschappen! Ons land kent 21 waterschappen en bij één daarvan kom jij werken. Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden gaat over het waterbeheer in een groot deel van de provincie Utrecht en een klein strookje van de provincie Zuid-Holland. Vergeleken met andere waterschappen gaan wij over een relatief klein gebied, maar daar dacht men in vroeger tijden waarschijnlijk anders over. Ooit waren er hier namelijk honderden piepkleine waterschappen die ieder soms maar over een polder gingen.
Nu vraag je je misschien af: waterschap en hoogheemraadschap: is dat nu hetzelfde of is er toch een verschil? Goede vraag!
Een stukje geschiedenis
Wist je dat het waterschap de oudste democratische instelling van Nederland is? Lang voordat er kon worden gestemd voor parlement of gemeenteraad, was het dus al mogelijk om mensen te kiezen die de ‘waterbelangen’ behartigden. In ons gebied begon het waterbeheer 900 jaar geleden, toen inwoners van Dorestad (tegenwoordig Wijk bij Duurstede) de Kromme Rijn afdamden. Er werd een dijk aangelegd en al ontstond er discussie: hoe hoog moet de dijk eigenlijk zijn, wat is veilig en wie gaat er betalen? Het eerste waterschap was niet snel daarna een feit.
Het dagelijks bestuur
In het dagelijks bestuur (ook wel het college) zitten de dijkgraaf en vier hoogheemraden. Ieder heeft zijn eigen portefeuille. Als schakel met de ambtelijke organisatie hoort bij het dagelijks bestuur officieel ook de secretaris-directeur.
Anno nu bestaat het waterschap uit twee onderdelen: een ambtelijk deel met aan het hoofd de secretaris-directeur (Cis Apeldoorn) en het bestuurlijk deel met voorop de dijkgraaf (Jeroen Haan).
De bestuurlijke organisatie
Een dijkgraaf kun je het beste vergelijken met de burgemeester van een gemeente. Net als de burgemeester wordt de dijkgraaf benoemd door de Kroon (Koning en minister). Hij wordt dus niet gekozen. Het algemeen bestuur (vergelijkbaar met de gemeenteraad) wordt wel gekozen. Dat wil zeggen: van de 30 zetels worden er 23 bezet door vertegenwoordigers die voor een periode van vier jaar worden gekozen door de zogenaamde ingelanden: de mensen die in het gebied van het waterschap wonen en kiesgerechtigd zijn. In principe is dat iedereen van 18 jaar en ouder. Zeven zetels zijn niet verkiesbaar en noemen we ‘geborgd’. Zij moeten ervoor zorgen dat bepaalde belangen die zeer afhankelijk zijn van het werk van het waterschap, continu worden behartigd. Het gaat dan vooral om landbouw, natuur(beheer) en bedrijfsleven. Eens in de zoveel tijd staan de geborgde zetels onder druk en wordt (onder meer vanuit het Rijk) geopperd om deze op te heffen. ‘Niet meer van deze tijd’ en ‘Alle belangen kunnen ook prima worden behartigd door gekozen partijen’ zijn argumenten die dan worden genoemd. Tot nu toe heeft Den Haag het echter nog niet aangedurfd om de geborgde zetels af te schaffen.
Geborgde zetels of niet, het algemeen bestuur is het hoogste beslisorgaan van het waterschap. Het formuleert beleid en neemt beslissingen. En dan is er nog het dagelijks bestuur, ook wel het college genoemd. Het dagelijks bestuur bestaat uit de dijkgraaf en vier hoogheemraden. Om de vergelijking met de gemeente af te maken: daar gaat het over de burgemeester en de wethouders. De leden van het dagelijks bestuur hebben ieder hun eigen portefeuille en voeren de besluiten uit van het algemeen bestuur. Ook bereiden zij beleid voor dat door het algemeen bestuur is vastgesteld.
De ambtelijke organisatie
Het ambtelijke deel van het waterschap is in feite een bedrijf waarin het werk wordt uitgevoerd dat voortkomt uit besluiten vanuit het bestuur. Bij dat werk horen ook ‘staftaken’ als administratie, inkoop en communicatie. De ambtelijke organisatie (het ‘bedrijf’ dus) is bij ons waterschap behoorlijk plat. Onder het management team (MT), met aan het hoofd de secretaris-directeur, zijn eigenlijk amper lagen te vinden. Wie bij ons werkt, krijgt grote vrijheid zijn functie zelf in te vullen en daarbij zijn verantwoordelijkheid te nemen.
Het 'bedrijf'
In de ambtelijke organisatie werken in totaal zo'n 600 mensen. Die voeren hun werk uit op kantoor (Poldermolen 2) en sinds corona ook steeds vaker thuis. En natuurlijk zijn er ook collega's die hun werk voornamelijk 'in het veld' uitvoeren. Denk aan rayonmedewerkers, collega's op de zuiveringen en muskusrattenbeheerders.